Οδύσσεια : ΕΝΟΤΗΤΑ 1 (α 1-25)

1η ΕΝΟΤΗΤΑ α 1-25

ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ

πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν·

πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,

πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν,

ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.

ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ·

αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο,

νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο

ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ.

τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν.

ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ :

α) 1-13 : "Το κυρίως προοίμιο" 

β) 14-25 : "Το προίμιο της Μούσας"

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ;

Προοίμιο σημαίνει εισαγωγή σε ένα έργο (λογοτεχνικό ή άλλο), όπου τίθεται το θέμα και το περιεχόμενό του σε γενικές γραμμές. Στην Οδύσσεια διακρίνουμε δύο προοίμια· στο πρώτο (το κυρίως) προοίμιο ο ποιητής σκιαγραφεί τον Οδυσσέα, ενώ στο δεύτερο η Μούσα ορίζει το σημείο από το οποίο θα αρχίσει την εξιστόρηση των περιπετειών του.

Η ΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ :

α) προσελκύει το ενδιαφέρον

β) είναι δικαιολογημένη, επειδή το ακροατήριο εύκολα μαντεύει το όνομα (πολύτροπος, άμυαλοι σύντροφοι κλπ.)

Η ΕΚΤΕΝΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΥΣ ΣΥΝΤΡΟΦΟΥΣ (9-11): καθορίζει την ηθική αρχή που διέπει όλο το ποίημα : οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και υφίστανται τις συνέπειες των ενέργειών τους, είτε πρόκειται για ανταμοιβή, είτε για τιμωρία.

ΤΕΧΝΙΚΗ IN MEDIAS RES

Η αφήγηση ξεκινά όχι από τη στιγμή που ο Οδυσσέας φεύγει από την Τροία, αλλά από τη μέση της περιπέτειάς του. Ο ποιητής δικαιολογεί την τεχνική αυτή, λέγοντας ότι η Μούσα διαλέγει από πού θα αρχίσει η αφήγηση (12-13). Η τεχνική in medias res φανερώνει ότι κεντρικό θέμα της Οδύσσειας δεν είναι οι περιπέτειες του Οδυσσέα, αλλά ο νόστος του.

ΣΧΗΜΑ ΚΥΚΛΟΥ

Όταν μια ενότητα αρχίζει και τελειώνει με τον ίδιο τρόπο ή την ίδια λέξη : Μούσα (1) - θεά, κόρη του Δία (12). Με αυτόν τον τρόπο τονίζεται η επίκληση στη Μούσα, που είναι πηγή έμπνευσης του επικού ποιητή.

ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ : π.χ. πολύτροπος-νήπιοι, μωροί,  όλοι τους ήασν σπίτι τους-μόνο εκείνον,  οι θεοί τον συμπαθούσαν-εκτός του Ποσειδώνα. Οι αντιθέσεις εδώ φανερώνουν το ξεχωριστό ενδιαφέρον που είχε η περίπτωση του Οδυσσέα και τονίζουν το πρόβλημα του νόστου.

ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

υπέρλαμπρου Ήλιου (11) : τυπικό επίθετο

θεά σεμνή κι αρχοντική (18) : τυπικά επίθετα

με του καιρού τα αλλάγματα (20) : τυπική έκφραση

θεϊκό Οδυσσέα (24) : τυπικό επίθετο 

ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Όταν ο ποιητής προετοιμάζει το κοινό για κάτι που θα γίνει αργότερα : π.χ. Κι όταν με του καιρού...πια με τους δικούς του (20-23). Προικονομείται εδώ η επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη και το πρόβλημα που αντιμετώπισε με τους μνηστήρες.

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ

Όταν οι θεοί συμπεριφέρονται σαν άνθρωποι : π.χ. γιατί τον ήθελε δικό της (19), οι θεοί τώρα τον συμπαθούσαν (23), εκτός του Ποσειδώνα, αυτός σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του (24)

ΣΧΗΜΑ ΥΒΡΙΣ - ΤΙΣΙΣ - ΝΕΜΕΣΙΣ
Δηλαδή, το σφάλμα/αμάρτημα (ύβρις) οδηγεί σε οργή των θεών (τίσις) και σε τιμωρία (νέμεσις). Το σχήμα αυτό φαίνεται καθαρά στην περίπτωση τόσο των συντρόφων : έσφαξαν τα βόδια του Ήλιου (ύβρις) κι έτσι οι θεοί οργίστηκαν (τίσις) και τους αφάνισαν (νέμεσις), όσο και στην περίπτωση του Οδυσσέα : τύφλωσε τον Πολύφημο (ύβρις), οργίστηκε ο Ποσειδώνας (τίσις) και ταλαιπωρεί τον Οδυσσέα (νέμεσις).

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ

1. Οδυσσέας : πολύτροπος, εύστροφος, εφευρετικός (1), σπουδαίος πολεμιστής (2-3), κοσμογυρισμένος, σοφός, έμπειρος (4), πολυβασανισμένος (5), φιλέταιρος (7-8), αφοσιωμένος στην πατρίδα και στην οικογένειά του (16-19), αγαπητός στους θεούς (20-21)

2. Σύντροφοι : άμυαλοι, ανεύθυνοι, υβριστές, άσεβοι (9-11)

3. Θεοί : με ανθρώπινα χαρακτηριστικά (ερωτεύονται, συμπαθούν, μισούν) 

Επιμέλεια : Νίκος Μελιγκώνης